Wednesday, June 25, 2008

Η πειθαρχία ΙΙ

Η πειθαρχία Ι

Αναβολή της ικανοποίησης

Η αναβολή της ικανοποίησης είναι μια διαδικασία προγραμματισμού της ταλαιπωρίας και της ευχαρίστησης στη ζωή, με τρόπο ώστε να μεγαλώνει η ευχαρίστηση με την αντιμετώπιση και την εγκαρτέρηση της ταλαιπωρίας πρώτα απ’ όλα, για να ξεμπερδεύεις μια και καλή απ’ αυτήν. Αυτός είναι ο μόνος ικανοποιητικός τρόπος να ζήσεις.

Αυτό το εργαλείο ή η μέθοδος προγραμματισμού μαθαίνεται από τα περισσότερα παιδιά πολύ νωρίς, κάποτε κι από την ηλικία των πέντε ετών. Για παράδειγμα, συμβαίνει ένα παιδί πέντε χρόνων όταν παίζει κάποιο παιχνίδι με ένα σύντροφό του να προτείνει να αρχίσει ο σύντροφός του πρώτος, έτσι που το παιδί να μπορεί να ευχαριστηθεί τη σειρά του αργότερα. Στην ηλικία των έξι χρόνων, τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να τρώνε από το κέικ τους πρώτα την ψίχα και στο τέλος τη ζαχαρένια κρούστα του.

Στην περίοδο που το παιδί πάει στο δημοτικό σχολείο, αυτή η πρώιμη ικανότητα αναβολής της ικανοποίησης ασκείται καθημερινά, ιδιαίτερα με τη σχολική εργασία που γίνεται στο σπίτι. Στην ηλικία των δώδεκα χρόνων μερικά παιδιά είναι ήδη ικανά να κάθονται κάποτε, χωρίς παρακίνηση από τους γονείς, να τελειώνουν την κατ’ οίκον σχολική εργασία τους πριν πάνε να δουν τηλεόραση. Στην ηλικία των δεκαπέντε ή δεκαέξι μια τέτοια συμπεριφορά είναι συνηθισμένη και θεωρείται φυσιολογική.

Γίνεται, ωστόσο, φανερό για τους δασκάλους των παιδιών αυτής της ηλικίας, ότι σημαντικός αριθμός εφήβων μένει πίσω από αυτόν τον κανόνα.

Γιατί μια πλειονότητα αναπτύσσει μια ικανότητα να αναβάλλει την ικανοποίηση, ενώ μια σημαντική μειονότητα αποτυχαίνει, συχνά ανεπανόρθωτα, να αναπτύξει αυτή την ικανότητα; Η απάντηση δεν είναι απόλυτα επιστημονικά γνωστή. Ο ρόλος των γενετικών παραγόντων είναι ασαφής. Οι μεταβλητές δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν επαρκώς ώστε να δώσουν μιαν επιστημονική απόδειξη. Αλλά πολλά σημάδια δείχνουν, αρκετά καθαρά, ότι η γονική ποιότητα είναι ο καθοριστικός παράγοντας.

Οι αμαρτίες του πατέρα

Μιας και δεν έχουμε τη δυνατότητα της σύγκρισης όταν είμαστε νέοι, οι γονείς μας μοιάζουν με θεούς στα παιδικά μάτια μας. Όταν οι γονείς κάνουν κάτι με έναν ορισμένο τρόπο, αυτό φαίνεται στο μικρό παιδί να είναι ο σωστός τρόπος ενέργειας. Αν ένα παιδί βλέπει τους γονείς του καθημερινά να συμπεριφέρονται με αυτο-πειθαρχία, συγκράτηση, αξιοπρέπεια και με κάποιαν ικανότητα να βάζουν τάξη στη ζωή τους, τότε το παιδί θα φτάσει κάποτε να αισθανθεί στα τρίσβαθα του είναι του, ότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος ζωής. Αν ένα παιδί βλέπει τους γονείς του καθημερινά να ζουν χωρίς αυτοσυγκράτηση ή αυτοπειθαρχία, τότε θα φτάσει σιγά σιγά στη βαθιά πεποίθηση ότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος ζωής.

Ακόμα πιο σημαντικό από το ρόλο που έχει το μοντέλο είναι η αγάπη. Γιατί ακόμα και στα χαοτικά και ακατάστατα σπίτια υπάρχει, περιστασιακά έστω, γνήσια αγάπη, και από τέτοια σπίτια μπορεί να βγουν αυτοπειθαρχημένα παιδιά. Και όχι σπάνια, γονείς που ασκούν ελεύθερα επαγγέλματα – γιατροί, δικηγόροι, γυναίκες κοινωνικοί λειτουργοί και φιλάνθρωποι -, που διάγουν αυστηρά οργανωμένη και ευπρεπή ζωή, αλλά στερούνται αγάπης, στέλνουν στον κόσμο παιδιά που είναι τόσο απείθαρχα, άτακτα και αποδιοργανωμένα, όσο κι ένα παιδί που προέρχεται από φτωχικό και ακατάστατο σπίτι.

Κοντολογίς, η αγάπη είναι το παν. Το μυστήριο της αγάπης θα εξεταστεί σε κατοπινά τμήματα αυτού του βιβλίου. Όμως για χάρη της συνοχής, θεωρώ σκόπιμο να κάνω μια σύντομη αλλά και περιορισμένη αναφορά σ’ αυτήν και της σχέσης της εδώ με την πειθαρχία.

Όταν αγαπάμε κάτι, αυτό έχει αξία για μας, και όταν κάτι έχει αξία για μας, ξοδεύουμε χρόνο γι’ αυτό, είτε για να το χαρούμε, είτε για να το φροντίσουμε.

Παρατηρήστε έναν νεαρό, ερωτευμένο με το αυτοκίνητό του, και προσέξτε πόσο χρόνο διαθέτει για να το θαυμάζει, να το γυαλίζει, να το επιδιορθώνει, να το ρυθμίζει. Ή έναν ηλικιωμένο που έχει ένα ροδόκηπο και αφιερώνει χρόνο για να τον κλαδεύει, να προφυλάσσει τις ρίζες του, να του βάζει λίπασμα, να τον μελετά. Το ίδιο συμβαίνει όταν αγαπάμε τα παιδιά, διαθέτουμε χρόνο να τα θαυμάζουμε και τα φροντίζουμε. Τους δίνουμε το χρόνο μας.

Η σωστή πειθαρχία χρειάζεται χρόνο. Όταν δεν έχουμε χρόνο να αφιερώσουμε στα παιδιά μας ή δεν έχουμε το χρόνο που θα θέλαμε να τους αφιερώσουμε, τότε δεν τα προσέχουμε αρκετά, ώστε να αντιλαμβανόμαστε πότε η ανάγκη τους για την πειθαρχική βοήθειά μας εκφράζεται διακριτικά. Αν η ανάγκη τους για πειθαρχία είναι τόσο κατάφωρη που να συγκρούεται με τη συνείδησή μας, μπορούμε πα’ όλα αυτά να αδιαφορούμε γι’ αυτή την ανάγκη με τη σκέψη ότι είναι πιο βολικό να τα αφήνουμε να κάνουν αυτό που νομίζουν: «Δεν έχω τη δύναμη να ασχοληθώ σήμερα με αυτά». Ή τελικά, αν είμαστε αναγκασμένοι να δράσουμε λόγω των παραπτωμάτων τους και του ερεθισμού μας, τους επιβάλουμε πειθαρχία, συχνά βάναυσα, από θυμό και όχι ύστερα από λογική σκέψη, χωρίς να εξετάζουμε το πρόβλημα, ούτε καν να βρούμε το χρόνο να σκεφτούμε τι λογής πειθαρχία είναι η πιο ενδεδειγμένη γι’ αυτό ειδικά το πρόβλημα.

Οι γονείς που αφιερώνουν χρόνο για τα παιδιά τους, ακόμα και όταν αυτό δεν απαιτείται από κατάδηλες αταξίες, θα αντιληφθούν σ’ αυτά δυσδιάκριτες ανάγκες πειθαρχίας στις οποίες θα αντιδράσουν με ήπιες παραινέσεις ή με επίπληξη ή κριτική παρατήρηση ή έπαινο, που θα δίνονται με περίσκεψη και προσοχή. Θα παρατηρήσουν με ποιο τρόπο τα παιδιά τους τρώνε το κέικ, πώς μελετούν, πότε λένε ψεματάκια, πότε αποφεύγουν τα προβλήματα αντί να τα αντιμετωπίζουν. Θα αφιερώσουν χρόνο για να κάνουν αυτές τις μικρές διορθώσεις και αναπροσαρμογές, ακούγοντας τα παιδιά τους, ανταπαντώντάς τους, σφίγγοντας λίγο εδώ, λασκάροντας λίγο εκεί, δίνοντάς τους μικρές διαλέξεις, μικρές ιστορίες, λίγα αγκαλιάσματα και φιλιά, λίγες νουθεσίες, λίγα ελαφριά χτυπήματα στην πλάτη. Έτσι, η ποιότητα της πειθαρχίας που δίνεται από γονείς οι οποίοι αγαπούν τα παιδιά είναι ανώτερη από την πειθαρχία γονέων που δεν τα αγαπούν. Αφιερώνοντας χρόνο για να παρατηρούν και να σκέφτονται τις ανάγκες των παιδιών τους, οι γονείς που αγαπούν συχνά βασανίζονται προκειμένου να πάρουν τις σωστές αποφάσεις και κυριολεκτικά υποφέρουν μαζί με τα παιδιά τους. Τα παιδιά δε μένουν τυφλά μπροστά στο γεγονός αυτό. Αντιλαμβάνονται όταν οι γονείς τους είναι πρόθυμοι να υποφέρουν μαζί τους και, μολονότι, δεν εκδηλώνουν ίσως με άμεσο τρόπο την ευγνωμοσύνη τους, θα μάθουν κι αυτά να υποφέρουν. «Αν οι γονείς μου είναι πρόθυμοι να υποφέρουν μαζί μου» θα λένε στον εαυτό τους «τότε το να υποφέρεις δεν πρέπει να είναι τόσο κακό και θα είμαι έτοιμος και εγώ ο ίδιος να υποφέρω. Αυτό είναι η αρχή της αυτοπειθαρχίας.

Ο χρόνος και η ποιότητα του χρόνου που οι γονείς αφιερώνουν στα παιδιά δείχνει σ’ αυτά πόσο τα εκτιμούν οι γονείς τους. Μερικοί γονείς που στο βάθος δεν αγαπούν τα παιδιά, προσπαθώντας να καλύψουν τη δική τους έλλειψη φροντίδας γι’ αυτά, κάνουν συχνά διακηρύξεις αγάπης στα παιδιά τους, κατ’ επανάληψη και μηχανικά, λέγοντάς τους πόσο πολύ τα εκτιμούν, χωρίς όμως να αφιερώνουν αρκετό χρόνο γι’ αυτά. Τα παιδιά τους ποτέ δεν ξεγελιούνται ολότελα από τέτοιες ρηχές κουβέντες. Συνειδητά μπορεί να τους αρέσουν, γιατί θέλουν να πιστεύουν ότι οι γονείς τους τα αγαπούν, υποσυνείδητα όμως ξέρουν ότι οι κουβέντες των γονιών τους δεν ταιριάζουν με τις πράξεις τους.

Από την άλλη μεριά, τα παιδιά που οι γονείς τους τα αγαπούν αληθινά, συμβαίνει βέβαια σε στιγμές που θίγονται να νιώθουν ή να διακηρύττουν συνειδητά ότι έχουν παραμεληθεί, ωστόσο υποσυνείδητα ξέρουν ότι οι γονείς τους τα εκτιμούν. Αυτή η γνώση αξίζει περισσότερο κι από χρυσάφι. Γιατί όταν τα παιδιά ξέρουν ότι έχουν την εκτίμηση των γονιών τους, όταν αληθινά το νιώθουν αυτό βαθιά μέσα τους, τότε αισθάνονται πως είναι όντως άτομα με αξία. Το συναίσθημα ότι έχεις αξία, «είμαι ένα πρόσωπο με αξία», είναι απαραίτητο για την ψυχική υγεία και ακρογωνιαίος λίθος της αυτοπειθαρχίας. Αυτό είναι ένα άμεσο προϊόν της αγάπης των γονέων. Μια τέτοια πεποίθηση πρέπει να αποκτηθεί στην παιδική ηλικία. Είναι αφάνταστα δύσκολο να την αποκτήσεις κατά την περίοδο της ενηλικίωσης. Αντίστροφα, όταν τα παιδιά έχουν μάθει με τη βοήθεια της αγάπης των γονιών τους να αισθάνονται ότι έχουν αξία, είναι σχεδόν αδύνατο οι μεταστροφές της ενηλικίωσης να καταστρέψουν την ψυχοστασία τους. Αυτό το συναίσθημα, ότι έχεις αξία, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αυτοπειθαρχίας, επειδή όταν ένας θεωρεί τον εαυτό του ότι αξίζει, θα φροντίσει για τον εαυτό του με όλα τα απαραίτητα μέσα. Αυτοπειθαρχία σημαίνει αυτο-μέριμνα. Αν αισθανόμαστε ότι αξίζουμε, τότε θα καταλάβουμε πως ο χρόνος μας είναι πολύτιμος, κι αν καταλάβουμε πως ο χρόνος μας είναι πολύτιμος, τότε θα θέλουμε να τον χρησιμοποιούμε με σωστό τρόπο.

Αποτέλεσμα των βιωμάτων της συνεπούς γονικής αγάπης και φροντίδας κατά την παιδική ηλικία είναι ότι τα τυχερά αυτά παιδιά θα μπουν στην ενηλικίωση όχι μόνο με μια βαθιά εσωτερική αίσθηση της δικής τους αξίας, αλλά και με μιαν εξίσου βαθιά εσωτερική αίσθηση ασφάλειας. Όλα τα παιδιά τρέμουν την εγκατάλειψη, και με το δίκιο τους. Αυτός ο φόβος της εγκατάλειψης αρχίζει γύρω στην ηλικία των έξι μηνών, μόλις το παιδί είναι πια σε θέση να αντιληφθεί τον εαυτό του ως άτομο χωριστό από τους γονείς του. Γιατί μαζί με αυτή την αντίληψη τους εαυτού του ως ατόμου, έρχεται η συναίσθηση ότι ως άτομο είναι εντελώς απροστάτευτο, εξ ολοκλήρου εξαρτώμενο, εξ ολοκλήρου στο έλεος των γονιών του για όλες τις μορφές συντήρησης και όλους τους τρόπους επιβίωσης. Για το παιδί η εγκατάλειψη από τους γονείς του ισοδυναμεί με θάνατο. Οι
περισσότεροι γονείς ακόμα κι όταν είναι κατά τα άλλα σχετικά αμαθείς ή σκληρόπετσοι, είναι από ένστικτο ευαίσθητοι στο φόβο των παιδιών τους μήπως εγκαταλειφθούν, και γι’ αυτό μέρα με τη μέρα εκατοντάδες και χιλιάδες φορές παρέχουν στους γόνους των την αναγκαία διαβεβαίωση: «Ξέρεις η μαμά και ο μπαμπάς δεν πρόκειται να σε αφήσουν μόνο». «Βεβαίως η μαμά και ο μπαμπάς θα γυρίσουν να σε πάρουν». «Η μαμά και ο
μπαμπάς δεν πρόκειται να σε ξεχάσουν». Αν αυτά τα λόγια ταιριάζουν με τις πράξεις μήνα με το μήνα, χρόνο με το χρόνο, το παιδί, όταν φτάνει στην εφηβεία, θα έχει απαλλαγεί από το φόβο της εγκατάλειψης και στη θέση του θα έχει ένα βαθύ εσωτερικό συναίσθημα ότι ο κόσμος είναι ένας τόπος ασφαλής για την ύπαρξή του και την προστασία του. Με αυτή την εσωτερική αίσθηση της σταθερής ασφάλειας του κόσμου, ένα τέτοιο παιδί μπορεί ανεμπόδιστα να καθυστερεί την κάθε λογής ικανοποίηση, γιατί θα ξέρει με βεβαιότητα ότι η ευκαιρία για ικανοποίηση, όπως το σπίτι και οι γονείς, είναι πάντα παρούσα και στη διάθεσή του, όποτε τη χρειαστεί.

Πολλοί όμως δεν είναι τόσο τυχεροί. Ένας σημαντικός αριθμός παιδιών εγκαταλείπονται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας τους, είτε λόγω θανάτου των γονέων, λόγω εγκατάλειψης ή καθαρής παραμέλησης από μέρους τους, είτε λόγω έλλειψης φροντίδας. Αλλά, αν και δεν εγκαταλείφθηκαν πραγματικά, δεν έλαβαν από τους γονείς τους την καθησύχαση ότι δεν πρόκειται να εγκαταλειφθούν. Μερικοί γονείς, για παράδειγμα, επιθυμώντας να επιβάλλουν πειθαρχία όσο το δυνατό πιο εύκολη και γρήγορη, χρησιμοποιούν την απειλή της εγκατάλειψης φανερά ή υπαινικτικά για να το καταφέρουν. Το μήνυμα που δίνουν στα παιδιά τους είναι: «Αν δεν κάνεις ακριβώς αυτό που θέλω να κάνεις, θα πάψω να σ’ αγαπώ και μπορείς ο ίδιος να φανταστείς τι μπορεί αυτό να σημαίνει». Αυτό σημαίνει, φυσικά, εγκατάλειψη και θάνατο. Αυτοί οι γονείς θυσιάζουν την αγάπη στην ανάγκη τους για έλεγχο και κυριαρχία πάνω στα παιδιά τους, και η αμοιβή τους είναι παιδιά που είναι υπερβολικά φοβισμένα για το μέλλον. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα παιδιά αυτά εγκαταλειμμένα, είτε ψυχολογικά είτε ουσιαστικά, μπαίνουν στην ενηλικίωση χωρίς να έχουν την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι ένας ασφαλής και προστατευτικός χώρος. Αντίθετα, αντιλαμβάνονται τον κόσμο ως κάτι επικίνδυνο και τρομακτικό, και δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν όποια ικανοποίηση ή σιγουριά βρίσκουν στο παρόν, για την υπόσχεση μεγαλύτερης ικανοποίησης ή σιγουριάς στο μέλλον, μιας και γι’ αυτούς το μέλλον φαίνεται απόλυτα αβέβαιο.

Πηγή: Ο Δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος - M. Σκοτ Πεκ (εκδόσεις Κέδρος).

Tuesday, June 17, 2008

Η Πειθαρχία

Προβλήματα και πόνος *

Η ζωή είναι δύσκολη.

Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, μια από τις μέγιστες αλήθειες1. Είναι μια μεγάλη αλήθεια, επειδή όταν την έχουμε αντιληφθεί πραγματικά, την ξεπερνάμε. Όταν έχουμε μάθει αληθινά ότι η ζωή είναι δύσκολη – όταν πραγματικά το καταλάβουμε αυτό και το δεχτούμε - , τότε η ζωή παύει να είναι δύσκολη. Γιατί όταν γίνει αυτό αποδεκτό, το γεγονός ότι η ζωή είναι δύσκολη, παύει να έχει σημασία.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δε βλέπουν βαθιά αυτή την αλήθεια, ότι η ζωή είναι δύσκολη. Αντί γι’ αυτό, γκρινιάζουν ασταμάτητα με θόρυβο ή σε χαμηλούς τόνους για τα πελώρια προβλήματά τους, για τα βάρη και τις δυσκολίες της, λες και η ζωή είναι γενικά εύκολη, λες και η ζωή πρέπει να είναι εύκολη.

Εκφράζουν την πίστη τους θορυβώδικα ή με λεπτό τρόπο, ότι οι δυσκολίες τους αποτελούν ένα μοναδικό είδος δοκιμασίας που δεν έπρεπε να υπάρχει και που, κατά παράδοξο τρόπο, έπληξαν ειδικά αυτούς, τις οικογένειές τους, το σόι τους, την τάξη τους, το έθνος τους ή ακόμα το γένος τους και όχι άλλους. Τη γνώρισα αυτήν την γκρίνια γιατί έχω και εγώ σ’ αυτήν το μερτικό μου.

Η ζωή είναι μια σειρά από προβλήματα. Θέλουμε να γκρινιάζουμε γι’ αυτά ή να τα λύνουμε; Θέλουμε να μάθουμε στα παιδιά μας να τα λύνουν;

Η πειθαρχία είναι μια βασική συλλογή εργαλείων που χρειαζόμαστε για να λύνουμε τα προβλήματα της ζωής. Χωρίς πειθαρχία δεν μπορούμε να γίνουμε τίποτα. Με λίγη πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε μόνο λίγα προβλήματα. Με ολική πειθαρχία μπορούμε να λύσουμε όλα τα προβλήματα.

Εκείνο που κάνει τη ζωή δύσκολη είναι το γεγονός ότι η πορεία για την αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων είναι βασανιστική. Τα προβλήματα, ανάλογα με τη φύση τους, μας προκαλούν έντονο αίσθημα αποστέρησης ή στενοχώριας ή μελαγχολίας ή μοναξιάς ή ενοχής ή μεταμέλειας ή θυμού ή φόβου ή βαθιάς ανησυχίας ή άγχους ή απελπισίας. Όλα αυτά είναι δυσάρεστα αισθήματα, συχνά πολύ δυσάρεστα και τόσο οδυνηρά όσο και οποιοσδήποτε σημαντικός πόνος, μερικές φορές ισοδυναμούν με το χειρότερο είδος σωματικού πόνου. Ακριβώς, εξαιτίας του πόνου που γεννούν μέσα μας γεγονότα ή συγκρούσεις, τα ονομάζουμε προβλήματα. Και εφόσον η ζωή θέτει μια ατέλειωτη σειρά από προβλήματα, η ζωή είναι πάντα δύσκολη και γεμάτη λύπες αλλά και χαρές.

Ωστόσο σε τούτη ακριβώς τη γενική πορεία για την αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων έχει η ζωή το νόημά της. Τα προβλήματα είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην επιτυχία και την αποτυχία. Τα προβλήματα κινητοποιούν το θάρρος και τη γνώση μας, μάλιστα δημιουργούν το θάρρος και τη γνώση μας. Ακριβώς επειδή υπάρχουν προβλήματα αναπτυσσόμαστε ψυχικά και διανοητικά. Όταν θέλουμε να ενθαρρύνουμε την ανάπτυξη του ανθρώπινου πνεύματος, προκαλούμε και ενθαρρύνουμε την ανθρώπινη ικανότητα να λύνει προβλήματα, ακριβώς όπως στο σχολείο βάζουμε προβλήματα στα παιδιά μας για να τα λύσουν. Από τον πόνο για την αντιμετώπιση και λύση των προβλημάτων παίρνουμε μαθήματα.

Όπως έλεγε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, «Τα πράγματα που πληγώνουν διδάσκουν». Για τούτον ακριβώς το λόγο οι συνετοί άνθρωποι μαθαίνουν να μη φοβούνται, αντίθετα μάλιστα να καλωσορίζουν προβλήματα και το βάσανο των προβλημάτων.


Οι περισσότεροι δεν είμαστε τόσο σοφοί. Φοβούμενοι το μόχθο που συνεπάγεται ένα πρόβλημα, σχεδόν όλοι μας λίγο ή πολύ προσπαθούμε να αποφύγουμε τα προβλήματα. Τα τρενάρουμε, ελπίζοντας ότι έτσι θα απομακρυνθούν. Τα αγνοούμε, τα ξεχνάμε, προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας πως δεν υπάρχουν. Ακόμα παίρνουμε φάρμακα να μας βοηθήσουν να τα αγνοήσουμε έτσι που, ναρκώνοντας τον εαυτό μας από τον πόνο μας, να μπορέσουμε να ξεχάσουμε τα προβλήματα που μας προκαλούν τον πόνο. Προσπαθούμε να κλωθογυρίζουμε γύρω από τα προβλήματα αντί να τα αντιμετωπίζουμε κατάφατσα. Επιχειρούμε να βγούμε έξω απ’ αυτά, αντί να υποφέρουμε μέσα σ’ αυτά.

Αυτή η τάση να αποφεύγουμε προβλήματα και τη συμφυή με αυτά συναισθηματική φόρτιση πόνου, είναι η πρωταρχική βάση όλων των ανθρώπινων ψυχικών παθήσεων. Αφού οι περισσότεροι από μας έχουμε αυτή την τάση σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, οι περισσότεροι από μας είναι ψυχικά ασθενείς σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, στερημένοι πλήρους ψυχικής υγείας. Μερικοί από μας πάμε πάρα πολύ μακριά για να αποφύγουμε τα προβλήματά μας και τα βάσανα που προκαλούν, προχωρώντας πολύ πέρα απ’ ό,τι είναι καθαρά ωφέλιμο και λογικό, στην προσπάθειά μας να βρούμε μια εύκολη διέξοδο, πλάθοντας τις πιο περίπλοκες φαντασίες μέσα στις οποίες ζούμε, μερικές φορές αποκλείοντας τελείως την πραγματικότητα. Για να επαναλάβω τη λακωνική και κομψή φράση του Καρλ Γιούνγκ, «Η νεύρωση είναι πάντοτε ένα υποκατάστατο για εύλογη ταλαιπωρία».

Αλλά το ίδιο το υποκατάστατο τελικά γίνεται πιο οδυνηρό από την εύλογη ταλαιπωρία την οποία ήταν προορισμένο να αποφύγει. Η ίδια η νεύρωση γίνεται το μέγιστο πρόβλημα. Έτσι πολλοί θα προσπαθήσουν τότε να αποφύγουν αυτή την ταλαιπωρία και αυτό το συγκεκριμένο πρόβλημα, δημιουργώντας το ένα στρώμα της νεύρωσης πάνω στο άλλο. Ευτυχώς, όμως, μερικοί έχουν το θάρρος να αντιμετωπίζουν τις νευρώσεις τους, και αρχίζουν (συνήθως με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας) να μαθαίνουν πώς να υπομένουν την κανονική ταλαιπωρία. Πάντως, όταν αποφεύγουμε την κανονική ταλαιπωρία που απορρέει από την επαφή μας με τα προβλήματα, αποφεύγουμε συνάμα την πρόοδο που απαιτούν από μας τα προβλήματα. Και αυτός είναι ακριβώς ο λόγος που κατά τις χρόνιες ψυχικές παθήσεις παύουμε να προοδεύουμε, μένουμε στάσιμοι. Και χωρίς γιατρειά το ανθρώπινο πνεύμα αρχίζει να μαραζώνει.


Συνεπώς, ας εμφυσήσουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας τον τρόπο να επιτύχουμε διανοητική και ψυχική υγεία. Εννοώ μ’ αυτό, ας διδάξουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας την αναγκαιότητα του πόνου, και την αξία του, την ανάγκη να αντιμετωπίζουμε ευθέως τα προβλήματα, και να υπομένουμε την ταλαιπωρία που συνεπάγονται. Έχω πει ότι η πειθαρχία είναι η βασική συλλογή εργαλείων που χρειαζόμαστε για να λύσουμε τα προβλήματα της ζωής. Θα αποδειχτεί ότι αυτά τα εργαλεία αποτελούν την τεχνική που μας εξοικειώνουν με την ταλαιπωρία, τους τρόπους να υπομένουμε το μόχθο που απαιτούν τα προβλήματα, έτσι ώστε να γίνουμε ικανοί να τα χειριστούμε και να τα λύσουμε με επιτυχία, μαθαίνοντας και προοδεύοντας στην πορεία. Όταν διδάσκουμε στον εαυτό μας και στα παιδιά μας την πειθαρχία, μαθαίνουμε στα παιδιά μας και στον εαυτό μας πώς να υποφέρουμε, αλλά και πώς να προοδεύουμε.

Τι είναι αυτά τα εργαλεία, αυτές οι τεχνικές που μας εξοικειώνουν στα βάσανα, αυτοί οι τρόποι να βιώνουμε δημιουργικά το μόχθο των προβλημάτων τον οποίο ονομάζω πειθαρχία; Είναι τέσσερις. Αναβολή της ικανοποίησης, αποδοχή της ευθύνης, αφοσίωση στην αλήθεια και στάθμιση. Όπως θα φανεί παρακάτω, δεν πρόκειται για πολύπλοκα εργαλεία που ο χειρισμός τους απαιτεί μακρόχρονη εξάσκηση. Αντίθετα, είναι απλά εργαλεία, και σχεδόν όλα τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με τη χρησιμοποίησή τους από την ηλικία των δέκα χρόνων. Και όμως, πρόεδροι κρατών, και βασιλιάδες πολύ συχνά ξεχνούν να τα χρησιμοποιήσουν, με αποτέλεσμα την πτώση τους. Το πρόβλημα βρίσκεται όχι στο ότι τα εργαλεία τούτα είναι πολύπλοκα, αλλά στη βούληση των ατόμων να τα χρησιμοποιήσουν. Γιατί είναι εργαλεία με τα οποία αντιμετωπίζεται αντί να αποφεύγεται ο πόνος, και αν κάποιος θελήσει ν’ αποφύγει τούτο τον εύλογο πόνο, τότε θα αποφύγει τη χρησιμοποίηση αυτών των εργαλείων. Έτσι, αφού αναλύσουμε το καθένα από τούτα τα εργαλεία, θα εξετάσουμε στο επόμενο μέρος τη θέληση χρησιμοποίησής τους, που είναι η αγάπη.

* Ο πόνος, με την ευρεία αρχαία έννοια του πολυσήμαντου όρου, που δηλώνει: βάσανο, μόχθο, δυσκολία, στενοχώρια, ταλαιπωρία, οδύνη, λύπη και όχι μόνο, φυσικό «πόνο».

1. Η πρώτη από τις «Τέσσερις υψηλές αλήθειες» που ο Βούδας δίδαξε ήταν: «η ζωή είναι βάσανο».

Πηγή: Ο Δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος - M. Σκοτ Πεκ (εκδόσεις Κέδρος).

Tuesday, June 10, 2008

Περιβαλλοντική εκπαίδευση και φυσική αναγέννηση


Κατά την πυρκαγιά που έπληξε την Αιγιάλεια την 25η Ιουλίου 2007, κάηκε το πευκοδάσος και οι βελανιδιές που είχαν απομείνει σε αυτό. Παρά την καταστροφή η φύση αντέδρασε γρήγορα. Δίπλα στα καμένα πεύκα άρχισαν να βγαίνουν καινούργια Δέντρα.

Ένα μόλις μήνα μετά την πυρκαγιά, χωρίς να έχει πέσει σταγόνα βροχής, το καμένο δάσος είχε γεμίσει με χιλιάδες μικρές βελανιδιές. Μερικές πλησίαζαν το μισό μέτρο σε ύψος. Ήσαν τα μικρά δεντράκια που επί δεκαετίες παρέμεναν καταπιεσμένα από τα πεύκα και τη συνεχή βόσκηση που δεν τα άφηναν "να πάρουν κεφάλι". Μετά τη φωτιά ήρθε η ευκαιρία που ζητούσαν.

Δείτε την παρουσίαση.

Πηγή: Εκπαίδευση ζωής στα καμένα - Προτάσεις για δραστηριότητες στα πλαίσια προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (σχετικών με τη φωτιά και τα δάση) - Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Ακράτας.

Tuesday, June 03, 2008

Ανακύκλωση: Το παράδειγμα της Ελευσίνας


Φθηνότερα και λιγότερα απορρίμματα στις χωματερές. Ένας στους τρείς τόνους απορριμμάτων θα μπορούσε να μην καταλήγει σε χώρο υγειονομικής ταφής στην περίπτωση που εφαρμοζόταν σωστά ένα αποτελεσματικό σύστημα ανακύκλωσης. Αυτό, εκτός από προστασία του περιβάλλοντος συνεπάγεται αυτόματα μείωση κατά 34% του κόστους διαχείρισης απορριμμάτων. Κι αν αυτό φαντάζει εξωπραγματικό για τα ελληνικά δεδομένα, στην Ελευσίνα το έκαναν πράξη.

Ο Δήμος Ελευσίνας ούτε λίγο ούτε πολύ, έχει καταφέρει να βάλει τα γυαλιά στους μεγάλους δήμους του λεκανοπεδίου. Μάλιστα, αν μπορούσε να εφαρμοστεί το ίδιο σύστημα στο σύνολο των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης της Αθήνας, η μία από τις δύο χωματερές που προγραμματίζεται να κατασκευαστούν στην Ανατολική Αττική δε θα χρειαζόταν. Τα αποτελέσματα του προγράμματος ανακύκλωσης στο δήμο Ελευσίνας είναι θεαματικά, καθώς η δημοτική αρχή απέδειξε ότι μπορεί να υλοποιήσει ένα σύστημα ανακύκλωσης το οποίο όχι μόνο δεν της κοστίζει περισσότερο αλλά της εξασφαλίζει και μικρότερο κόστος ανά τόνο σκουπιδιών. Από 150€ που κόστιζαν τα 1,000 κιλά, με τη σωστή ανάπτυξη της ανακύκλωσης, το κόστος μειώθηκε στα 100€! Από τους 23,000 τόνους απορριμμάτων που παρήγαγαν οι κάτοικοι του δήμου εντός του 2007 μόνο οι 15,000 κατέληξαν να ενταφιαστούν, οι υπόλοιποι 8 τόνοι ανακυκλώθηκαν κυρίως σε χαρτί, γυαλί, μέταλλο και φυσικό οργανικό λίπασμα. Το σύστημα φαίνεται ότι οφείλει την επιτυχή ανάπτυξη και εφαρμογή του σε δύο βασικούς άξονες, α) στο δήμαρχο Γιώργο Αμπατζόγλου ο οποίος ως χημικός είχε εργαστεί για δύο δεκαετίες σε ιδιωτικές εταιρείες ανακύκλωσης αλουμινίου και β) στους κατοίκους της περιοχής οι οποίοι λόγω της βεβαρυμμένης κατάστασης από τις βιομηχανίες που λειτουργούν στην Ελευσίνα είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι.

Σε ό,τι αφορά τους πολίτες η σωστή διαχειριστική συμπεριφορά τους απέναντι στο σύστημα της ανακύκλωσης επετεύχθη και με τη βοήθεια του δήμου, ο οποίος επιστράτευσε άνεργους και φοιτητές, προκειμένου να υλοποιήσει μια ενημερωτική καμπάνια πόρτα – πόρτα. Η πλειονότητα των 30,000 κατοίκων του δήμου γνωρίζει πλέον τι ρίχνει στους μπλε κάδους της ανακύκλωσης. Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ο όγκος που καταφέρνει να ανακυκλώσει τελικά ο δήμος Ελευσίνας είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικός. Την ώρα που έχει καταφέρει να μειώσει στο 34% το τελικό προϊόν που φθάνει στην χωματερή ο αντίστοιχος μέσος όρος στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 33%. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο όγκος που ανακυκλώνεται φθάνει στο 31,8% της συνολικής παραγωγής. Όπως δήλωσε στο περιοδικό ο δήμαρχος Γ. Αμπατζόγλου, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των πολιτών δε γίνεται ακαριαία, αλλά χρειάζεται υπομονή και επιμονή. Μάλιστα στις αρχές της προσπάθειας αρκετοί επιχείρησαν να τορπιλίσουν το όλο εγχείρημα, ωστόσο στη συνέχεια μειώθηκαν οι αντιδράσεις καθώς τα οφέλη από την ανακύκλωση ήταν σημαντικά.

Για το 2008 προγραμματίζονται πιλοτικές δράσεις όπως η ανακύκλωση σε όλα τα σχολεία και η διαλογή επικίνδυνων αποβλήτων σε 106 ιατρικά κέντρα και μικροβιολογικά εργαστήρια. Ο δήμος συνεχίζει την προσπάθεια ενημέρωσης του κοινού, στην οποία μέλη της οικολογικής Εταιρίας Ανακύκλωσης και φοιτητές της πόλης πραγματοποιούν «πόρτα – πόρτα» επισκέψεις στις 10,000 οικογένειες με βασικό στόχο τη συμμετοχή τους στη διαλογή στην πηγή.


Πώς λειτουργεί το σύστημα ανακύκλωσης

Τα επτά ειδικά απορριμματοφόρα, και ένας Κινητός Σταθμός Μεταμόρφωσης αποτελούν το πρώτο βήμα για την επιτυχημένη πορεία. Τα ανακυκλώσιμα υλικά διαλέγονται σε δύο κέντρα. Τα ογκώδη οικιακά (έπιπλα, κλαριά) στο χώρο των ανενεργών λατομείων και τα υλικά συσκευασίας (χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλα) σε βιομηχανική περιοχή. Ειδικά μηχανήματα στα κέντρα αυτά τεμαχίζουν τα ογκώδη υλικά. Τα κλαδιά τεμαχίζονται σε ειδικά μηχανήματα και αξιοποιούνται ως λίπασμα. Επίσης σε 350 ειδικούς πράσινους κάδους οι οποίοι έχουν διανεμηθεί στους κατοίκους, πραγματοποιείται και οικιακή παραγωγή λιπάσματος. Σε όλη την επικράτεια του δήμου Ελευσίνας έχουν αναπτυχθεί 550 κάδοι.

Μέσα σε ένα χρόνο ανακυκλώνονται 100 τόνοι χαρτιού και έντυπου υλικού το οποίο επαναπροωθείται στην αγορά. Με την ειδική καμπάνια, οι κάτοικοι έχουν ενημερωθεί ότι απαγορεύεται αυστηρά ν’αφήνουν μπάζα στα πεζοδρόμια και σε περίπτωση που εντοπιστεί παραβάτης, του επιβάλλεται πρόστιμο που μπορεί να φθάσει μέχρι και τα 1,000€.

Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, το 2007 αυξήθηκε κατά 50% ο όγκος των σκουπιδιών που ανακυκλώθηκαν. Μέσα στο ίδιο έτος εφαρμόστηκε ειδικό σύστημα οικιακής λιπασματοποίησης, ενώ εφαρμόστηκε αντίστοιχο πιλοτικό πρόγραμμα και για τα λαχανικά της λαϊκής αγοράς.

Ο δήμος συνεργάζεται με διάφορους φορείς και είναι σε θέση να ανακυκλώσει ηλεκτρονικό και ηλεκτρολογικό υλικό, ελαστικά, μελάνια εκτυπωτών μέχρι και τηγανέλαια.

Πηγή: περιοδικό Green - τεύχος 4 - Μάϊος 2008